สารอาหารที่ไม่ให้พลังงาน วิตามิน (vitamin)

สารอาหารอีกประเภทหนึ่ง เป็นสารอาหารที่ไม่ให้พลังงานแก่ร่างกาย แต่ร่างกายขาดไม่ได้เพราะร่างกายต้องนำสารอาหารเหล่านี้ไปเป็นส่วนประกอบของร่างกายและช่วยควบคุมการทำงานของระบบต่าง ๆ ให้ทำหน้าที่ได้ตามปกติ จึงต้องรับประทานเป็นประจำ สารอาหารที่ไม่ให้พลังงาน ได้แก่ วิตามิน แร่ธาตุ และน้ำ เราจะพบวิตามิน  แร่ธาตุต่าง ๆ และในอาหารหลากหลายชนิด 

1. วิตามิน (vitamin)

วิตามินเป็นสารประกอบอินทรีย์ที่ร่างกายต้องการในปริมาณเล็กน้อย เพื่อควบคุมปฏิกิริยาต่าง ๆ ภายในร่างกาย วิตามินไม่ให้พลังงาน ถ้าแต่ขาดวิตามินจะทำให้ร่างกายมีอาการผิดปกติ วิตามินที่นักเรียนควรรู้จัก ได้แก่ วิตามินเอ บี1 บี2 บี3 หรือไนอะซิน บี6 บี12 ซี ดี อี และ เค

วิตามินจำแนกตามลักษณะของการละลายได้เป็น 2 ประเภท ดังนี้

                        1.1 วิตามินที่ละลายในน้ำ ได้แก่ วิตามินบีและวิตามินซี

                        1.2 วิตามินที่ละลายในไขมัน ได้แก่ วิตามินเอ วิตามินดี วิตามินอี และวิตามินเค

วิตามินต่าง ๆ เหล่านี้มีในอาหารหลายชนิด มีประโยชน์ในด้านต่าง ๆ และถ้าขาดวิตามินจะมีผลต่อร่างกายหลายประการ ดังแสดงในตาราง 

ตารางที่ 1 แหล่งอาหาร ประโยชน์ของวิตามิน และอาหารที่เกิดเมื่อขาดวิตามินชนิดต่าง ๆ

วิตามิน	แหล่งอาหาร	ประโยชน์	อาการที่เกิดเมื่อขาดวิตามิน
เอ (ละลายในไขมัน) Retinol	ตับ ไข่แดง นม น้ำมันตับปลา ผักบุ้ง มะละกอสุก ข้าวโพด ผักและผลไม้	ช่วยบำรุงสายตา รักษาสุขภาพผิวหนัง	1. ไม่สามารถมองเห็นได้ในที่สลัว 2. นัยน์ตาแห้ง ตาอักเสบ 3. ผิวหนังแห้ง
บี2 (ละลายในน้ำ) Riboflavin	ไข่ นม เนื้อสัตว์ ปลา ถั่ว ผักใบเขียว	ช่วยให้การเจริญเติบโตเป็นไปอย่างปกติ ทำให้ผิวหนัง ลิ้น ตา มีสุขภาพดี แข็งแรง	1. ไม่สามารถมองเห็นได้ในที่สลัว 2. นัยน์ตาแห้ง ตาอักเสบ 3. ผิวหนังแห้ง
บี3 (ละลายในน้ำ) Niacin	ตับ เนื้อสัตว์ ยีสต์ ถั่ว ผักใบเขียว	ช่วยป้องกันโรคประสาท	1. อ่อนเพลีย 2. ผิวแห้ง 3. ประสาทหลอน 4. ปกและลิ้นอักเสบ
บี6 (ละลายในน้ำ) Pyridoxine	ตับ นม ถั่วลิสง               ถั่วเหลือง เนื้อสัตว์	ช่วยทำการทำงานของระบบย่อยอาหารและบำรุงผิวหนัง	1. คันตามผิวหนัง 2. ผมร่วง 3. ปวดตามง่ามมือและ           ง่ามเท้า
บี12 (ละลายในน้ำ) Cyanocobalamine	ตับ ไข่ เนื้อปลา แบคทีเรียในลำไส้ สามารถสังเคราะห์ได้	ช่วยในการสร้างเม็ดเลือดแดง	1. โลหิตจาง 2. เจ็บลิ้น เจ็บปาก 3. เส้นประสาทไขสันหลังเสื่อมสภาพ
ซี (ละลายในน้ำ) Ascorbic acid	ผลไม้จำพวกส้ม มะละกอ มะเขือเทศ กะหล่ำปลี มะขามป้อม	ช่วยรักษาสุขภาพของฟันและเหงือกทำให้หลอดเลือดแข็งแรง และมีความต้นทานโรค	1. เลือดออกตามไรฟัน 2. หลอดเลือดฝอยเปราะ 3. เป็นหวัดได้ง่าย 4. เจ็บปวดที่ข้อ

วิตามิน	แหล่งอาหาร	ประโยชน์	อาการที่เกิดเมื่อขาดวิตามิน
ดี (ละลายในไขมัน) caleilerol	นม ไข่ ตับ น้ำมันตับปลา รังสี UV เปลี่ยนสารใต้ผิวหนังให้เป็นวิตามินได้	ช่วยให้ร่างกายดูดซึมธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัสเพื่อใช้สร้างกระดูก	1. เป็นโรคกระดูกอ่อน 2. ฟันผุ
อี (ละลายในไขมัน) tocopherol	ผักสีเขียว ไขมันจากพืช ข้าวโพด ถั่วลิสง มะพร้าว	ช่วยให้เม็ดเลือดแดงแข็งแรง ไม่เป็นหมัน	1. เป็นหมัน อาจทำให้แท้งได้ 2. ทำให้เกิดโรคโลหิตจางในเด็กชายอายุ 6 เดือนถึง            2 ขวบ
เค (ละลายในไขมัน) phylioguinone	ตับ ผัก ข้าวโพด เห็ด แบคทีเรียในลำไส้สามารถสังเคราะห์ได้	ช่วยให้เลือดเป็นลิ่มเร็ว	เลือดเป็นลิ่มช้า ทำให้เสียเลือดมากเวลามีบาดแผล

 

วิตามินมีหลายชนิดดังที่ได้กล่าวมาแล้ว แต่วิตามินที่เราพบในผลไม้เกือบทุกชนิด คือ วิตามินซี ซึ่งเป็นวิตามินที่ช่วยป้องกันโรคหวัด ช่วยให้สุขภาพดี ฟันและเหงือกแข็งแรง ร่างกายแข็งแรง มีภูมิต้านทานโรค วิตามินซีพบได้ง่ายในผลไม้จำพวกฝรั่ง ส้ม มะละกอ มะขามป้อม มะเขือเทศ และผลไม้อื่น ๆ อีกหลายชนิด